PIŠE: DR PREDRAG BRKIĆ, VANREDNI PROFESOR NA KATEDRI ZA MEDICINSKU FIZIOLOGIJU MEDICINSKOG FAKULTETA UNIVERZITETA U BEOGRADU
Očuvanje zdravlja, poboljšanje kvaliteta života i produženje životnog veka su imperativi savremene medicinske nauke i struke. Prve dekade dvadeset prvog veka su snažno promovisale nove multidisciplinarne pravce u medicinskoj nauci i struci, usmerene ka postizanju potpunog fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja čoveka, a ne samo uklanjanju bolesti ili nemoći. Medicinska disciplina balneoklimatologija, koja je prisutna od svitanja civilizacije, bavi se izučavanjem mehanizma delovanja prirodnih fizičkih i hemijskih činilaca spoljne sredine poput lekovitih voda, peloida («lekovitih blata»), lekovitih gasova i klimatskih faktora na zdravstveno stanje ljudskog organizma. U savremenom kontekstu, balneoklimatologija se pored rehabilitacije ljudi čije je zdravstveno stanje ugroženo, sve više orijentiše i ka zdravoj populaciji, upravo sa ciljem prevencije razvoja bolesti, unapređenja i očuvanja opšteg zdravstvenog stanja. Balneoterapija obuhvata skup terapeutskih metoda u kojima se prirodni faktori termomineralne vode, lekovita blata – peloidi, gasovi i klimatski faktori upotrebljavaju kao terapeutski agens. Terapija se sprovodi kao kompleksna kombinacija pijenja, kupanja u mineralnoj vodi, termo i hidroterapija, inhalacije, aplikacije lekovitih peloida i gasova u uređenim ambijentalnim celinama koje se odlikuju očuvanim prirodnim okruženjem.
Činjenice da je najveći deo naše planete prekriven vodom, kao i da najveći udeo čovekove telesne mase čini voda, naglašavaju sveukupni značaj ovog jedinjenja u globalnom ekosistemu. Posebna grupa podzemnih voda, koje zahvaljujući svojim fizičkim osobinama i hemijskom sastavu povoljno deluju na ljudski organizam, kategorišu se kao prirodne termomineralne vode tako da je potpuno očekivano što one predstavljaju i najkorišćeniji balneološki agens. Kategorizacija mineralnih voda se sprovodi na više osnova. Prema stepenu mineralizacije, mogu se svrstati u oligomineralne i mineralne vode, u zavisnosti od toga da li ukupna koncentracija rastvorenih mineralnih materija prelazi 1 gram po litru. Drugi kriterijumi su: temperature na izvorištu, hemijski sastav, prisustvo gasova, prisustvo vodonikovog jona (pH vrednost) itd. U hemijskom sastavu mineralne vode može se nalaziti i nekoliko desetina elemenata, te se klasifikacija sprovodi na osnovu dominantnih elemenata. Tako mineralne vode mogu biti: hidrokarbonatne, sulfatne, hloridne, sumporovite (sulfidne), jodne, gvožđevite, arsenske, ugljeno kisele itd. Svoju primenu mogu naći kako u profilaksi (stone pijaće vode), tako i kao lekovite vode sa jasnim terapijskim indikacijama. Postoji više modaliteta za terapijsku primenu termomineralnih voda: inhalacija, irigacija, elektroforeza, sonoforeza peloida, ali najčešće se upotrebljavaju za pijenje i kupanje.
Pijenje mineralnih voda ostvaruje fizičke i hemijske efekte na celokupan organizam. Tako pijenje alkalne hidrokarbonatne mineralne vode (pH vrednosti veće od 7,2) paraleleno sa lokalnim efektom na nivou digestivnog trakta kod oboljenja koja su praćena hiperaciditetom i oboljenja bubrega kod kojih dolazi do stvaranja kiselog urina, može doprineti saniranju posledica metaboličkog sindroma (dijabetes mellitus). Pijenje jodnih voda blagotvorno deluje kod oboljenja štitaste žlede, kao što pijenje gvožđevitih voda pomaže kod malokrvnosti, dok prisustvo selena može doprineti odbrani organizma od dejstva slobodnih radikala. Konzumiranje fluoridnih mineralnih voda može doprineti prevenciji oboljenja zuba, posebno kod dece u razvojnom dobu. Prisustvo magnezijuma i kalcijuma u mineralnoj vodi izaziva promene u unutrašnjoj sredini organizma (ekstracelularna tečnost) i obezbeđuje dobru hidrataciju i mineralizaciju organizma. Vode bogate magnezijumom su posebno blagotvorne posle intenzivnih fizičkih aktivnosti i napora, jer omogućavaju brži oporavak skeletne muskulature i srca. Vode koje u sebi sadrže mineralne elemente u visokim koncentracijama moraju se konzumirati u umerenim količinama. Njihov najveći benefit je što mogu brzo doprineti oporavku organizma posle velikog gubitka tečnosti zbog problema na nivou gastrointestinalnog sistema, ili usled dehidratacije koja je nastupila tokom izloženosti visokim ambijentalnim temperaturama. Na ovaj način se stvaraju i povoljni uslovi za eliminaciju krajnjih produkata metabolizma i svih suvišnih materija iz organizma.
Efekti koji se postižu kupanjem u mineralnim vodama su posledica dejstva mehaničkih, toplotnih i hemijskih svojstava mineralnih voda. Kupanje u visokomineralizovanim termalnim vodama dovodi i do blagog sedativnog efekata na somatski i na autonomni (vegetativni) nervni sistem. Dolazi do opuštanja mišića, snižavanja krvnog pritiska i redistribucije krvi unutar kardiovaskularnog sistema, hiperemije kože, povećanja jonske propustljivosti – resorptivnosti. Kod bolesti lokomotornog aparata (degenerativni reumatizam, zglobni i vanzglobni, postraumatska stanja), kao i posle povreda centralnog nervnog sistema koje su praćene povećanim mišićenim tonusom, usled očekivanog nastupa opšte mišićne relaksacije, olakšana je pokretljivost bolnih zglobova i mišića. Brojne studije su dokazale da sprovođenje specijalizovanih vežbi u okviru hidrokineziterapije u visokomineralizovanoj termalnoj vodi postiže bolje efekte u odnosu na vodovodsku vodu. Kupanje u termomineralnim vodama, u sklopu sportsko-rekreativnih i wellness procedura, kod zdrave populacije doprinosi unapređenju opšteg zdravstvenog stanja, sprečavanju razvoja degenerativnih poremećaja kod dece i omladine, a i u starijoj populaciji.
Na našim prostorima postoji duga tradicija upotrebe termomineralnih voda u zdravstvene svrhe. U velepodaji postoji široka ponuda različitih tipova mineralnih voda i njihov broj se povećava. Zato je i dalje neophodno kontinuirano edukovati javnost o značaju konzumacije mineralnih voda, ali u skladu sa opštim zdravstvenim stanjem u optimalnim okvirima, kako bi se postigao dugoročni benefit kod svih korisnika.
