KALMICI U BEOGRADU

PIŠE: MIODRAG TOMIĆ, VIŠI KUSTOS, ODELJENJE ZA RAD SA PUBLIKOM I ODNOSE SA JAVNOŠĆU NARODNOG MUZEJA BEOGRAD

Kalmici, potomci najvećeg osvajača sveta Džin­gis kana, budisti, sledbenici lamaizma, poznati­jeg kao tibetanski budizam, mongolski su narod koji naseljava Kalmikiju, državu na severoza­padnoj obali Kaspijskog jezera. Danas, republi­ka Ruske federacije. Građanski rat u Rusiji, koji je započeo posle Oktobarske socijalističke re­volucije 1917. godine, doprineo je da su se Kal­mici međusobno podelili – dva njihova konjička puka učestvovala su na strani pristalica Revo­lucije. Nasuprot njima, dosta veliki broj Kalmika borio se u redovima belogardejaca, oni su kao nenadmašni konjanici služili u jedinicama ad­mirala Kolčaka i generala Denjikina i Vrangela.

Ništa ne bi bilo neobično da nisu prešli oko 3000 km, s vojskom generala Vrangela, kako bi se na­stanili u Beogradu, u prvoj polovini 20. veka, u periodu od 1920. do 1944. godine. Beogradske novine su opisivale Kalmike kao niske rastom, zdepaste građe, širokog okruglog lica, istaknu­tih jagodica, spljoštenog nosa sa kosim i uskim očima, dugu crnu kosu su često uvijali u čvor, a svojom nošnjom privlačili su pažnju.

Nastanili su se uglavnom u ataru sela Mali Mo­kri Lug, ali i na Kraburmi, Bulbuderu i oko Cvet­kove pijace. Kalmici su bili veliki ljubitelji konja, kojima su se dosta bavili i koristili ih u raznim prilikima kao sredstvo za ostvarivanje prihoda, ali su se prihvatali i drugih poslova da bi prehra­nili porodice, kao što su rad u ciglanama i razli­čiti krojački poslovi. Osim rada s konjima, bavili su se krojenjem i šivenjem. Isto tako, jedan broj Kalmika je kao nekvalifikovana radna snaga ra­dio krajem dvadesetih godina prošlog veka na izgradnji mosta preko Dunava, a takođe je bio angažovan i prilikom gradnje palate Abanije u centru Beograda.

Ideja o izgradnji budističkog hrama u Beogradu začela se relativno brzo po doseljavanju. Pola­zeći od potrebe za očuvanjem nacionalne kul­ture, inicirana je akcija za izgradnju duhovnog središta u vidu kalmičkog doma za verske i kul­turne potrebe. Izgradnju kalmičkog budističkog hrama podržao je i tadašnji patrijarh Dimitrije, a hram je svečano osveštan 12. decembra 1929. godine. Osim Kalmika, gradnju hrama su pomo­gli i mnogi darodavci. Beogradski industrijalac Miloš Jaćimović, koji je zapošljavao brojne Kal­mike u svojoj ciglani, ustupio im je zemljište i građevinski materijal, a pomoć su im uputili i drugi beogradski privrednici, članovi kraljevske porodice Karađorđević, kao i kalmički sunarod­nici širom Evrope.

Sudeći po sačuvanoj arhivskoj građi, projektant budističkog hrama je bio ruski inženjer Klap­kin. Hram u Beogradu je, u poređenju s onima koje su Kalmici podizali u otadžbi­ni, bio dosta skroman. Ipak, pored crkvi, sinagoge i džamije, Beograd je krasio i budistički hram. Bio je to jedan od prvih budističkih hra­mova u Evropi. Hram se nalazio na Zvezdari, u ulici koja je nazvana Bu­distička, a danas je to Budvanska ulica. Hram je krasila kupola, koja podseća na omanji crkveni zvonik. Ona je bila okićena malim zvonima i praporcima, koja su se pri duva­nju vetra njihala i proizvodila prija­tan zvuk. Iz sačuvanih opisa hrama, iznad ulaznih vrata nalazila se slika zlatnog točka sa osam krakova, koji su označavali osam puteva spase­nja od zemaljskih patnji. Na točak su se sa obe strane naslanjala dva jelena, koji su simbolizovali pristu­panje veri. U unutrašnjosti hrama, u oltaru, pod baldahinom, nalazio se orman u obliku presečene pira­mide sa zagonetnom bronzanom statuom Bude koji sedi i jednom rukom drži čašu, a drugom dodiruje zemlju. Iza ormana nalazila se sli­ka budističkog sveštenika na svili i slika kruga koji simboliše periode od rođenja do nirvane. Svešteničke knjige na tibetanskom jeziku sta­jale su na jednom stolu, kao i dva suda sa vodom, dva zvona i pau­novo pero. U središtu hrama, visilo je ogledalo. Na zidu je stajala veli­ka slika Džingis kana. U hramu su obavljani obredi u vezi sa rođenjem, venčanjem i smrću budističkih ver­nika. Tu su se tri puta dnevno sve­štenici molili za sebe i svoje suna­rodnike. U Vodiču kroz Beograd, iz 1930. godine, hram je bio označen kao jedna od znamenitosti Beogra­da. Među značajnim gostima, koji su posetili beogradsku pagodu, bila je i kalmička princeza Nirdžidma Torgutska, koja ga je posetila 1933. godine. U hramu je takođe 1934. bio održan pomen, kada je u atentatu u Parizu bio ubijen jugoslovenski kralj Aleksandar Karađorđević.

Pri kraju Drugog svetskog rata, pred dolazak Crvene armije, Kalmici su izbegli iz Beograda, prvo u Nemač­ku, a potom u SAD. Tokom borbi za oslobođenje Beograda, hram je bio oštećen, a danas je izmenjen i pot­puno neprepoznatljiv.