PIŠE/FOTOGRAFIJE: IVANA DUKČEVIĆ
Pre nekoliko godina, naišla sam na fotografije juga Peloponeza – istorijskog poluostrva u obliku raširene šake s palcem i tri dugačka prsta – bez kažiprsta, i videla pejzaže toliko jedinstvene, koje nigde na obali Grčke nisam pre videla. Na putovanju Peloponezom, posetila sam turistički nedovoljno poznate predele, delove obale Grčke bez hotelskih kompleksa i masovnog turizma, antička arheološka nalazišta i gradiće koji potiču iz perioda Vizantije.
U kasno predvečerje, s jugozapada Peloponeza pristigli smo kolima do visoke stene koja kao da je s neba pala u more, i stupili na uzan put koji je s kopna vodio ka njoj. Fantastično, vizantijsko utvrđenje i luka Monemvasija (Monemvasia), važi za jedno od najromantičnijih mesta u čitavoj Grčkoj i privlači veliki broj posetilaca.
Kada smo duž tanke linije sprudi stupili na stenovito ostrvo povezano s kopnom, automobil smo napustili kod kamene kapije ulaza u grad. Reč “Monemvasia”, nastala je od dve grčke reči “moni” i “emvasis”, i u prevodu znači “jedan prolaz”. Unutar Monemvasije nema saobraćaja, i grad čine strme kaldrmisane ulice, kamene kuće i prolazi, nalik na primer onim na Rodosu, i kuće u pastelnim bojama, nalik Veneciji. U XIII i XIV veku, za vreme vladavine Vizantije, luka i grad Monemvasija bili su na svom vrhuncu moći, i važili su za strateški gotovo neosvojivo mesto. Nakon osmanlijskih osvajanja, grad je postepeno izgubio na značaju, i na pocetku XX veka u njemu je živelo samo 15 ljudi (danas ih zvanično ima 25).
Monevasija je sastavljena iz gornjeg grada, u kojem se danas nalaze samo ostaci nekoliko crkvi i tvrđava, i donjeg grada koji je naseljen. Do utvrđenja u gornjem delu grada, stiže se strmim stepeništem, iz centra. Osim srednjovekovne, vizantijske crkve koja je trenutno zatvorena za posete, sa vrha stene pogled puca na donji grad i pučunu – panorama za pamćenje.
Pored crkve, tokom letnjih meseci jedini hlad čini krošnja velikog rogača, mediteranskog drveta čiji je “medni i čokoladni”, izduženi plod, jestiv i može da posluži kao zamena za užinu, ili da se samelje i koristi za kolače. Zanimljivo je da su semenke rogača još u periodu antike, bile poznate po tome da su sve jednake težine (20 grama), te su ih stari trgovci zlatom koristili za precizno merenje (na grčkom: ksilokerato, tj, karat).
Osim rogača, u kamenu monemvasijske stene raste i otrovni, mediteranski divlji komorač iz porodice mirođija (Narthex ili Ferula Communis), koji takođe ima značajno mesto u istoriji ne samo Grčke, već čitavog Mediterana. Prema antičkoj legendi, Prometej je vatru ukrao od Hefesta, i čuvao je u stabljici ove biljke pre nego što je tajnu predao ljudima. Sastav ove stabljike je takav da veoma sporo gori, te je u antičko vreme često korišten i za baklje. Bog vina Dionis, imao je štap od divljeg kormorača, koji je, osušen, bio dovoljno stabilan da podrži pijanca koji se poštapa, a stabljika je korištena i za izolaciju kod preloma ruku i nogu. U stabljici divljeg kormorača, grčki monasi su iz Kine prokrijumčarili čaure svilene bube, i umeće pravljenja svile doneli u Evropu.
Na centralnom trgu donjeg grada u starom delu Monemvasije, u četvrti Kato Poli nalazi se najpoznatija monemvasijska Crkva Elkomenos Hristos, posvećena Hristu vezanom lancima na Raspeću (na Veliki četvrtak, pre Uskrsa). Natpis uklesan na ulazu u crkvu, potvrđuje da je podignuta 1697. godine, verovatno na mestu prethodne, starije crkve, osnovane u VI ili VII veku. S leve i desne strane ulaza nalaze se dva prestola, posvećena vizantijskom caru i carici, a unutar crkve i retke vizantijske i postvizantijske ikone, uključujući ikonu Hrista u okovima, pre nego što je razapet, s trnovim vencem na glavi. Ovaj hram, nekoliko puta je stradao prilikom invazija neprijatelja i lokalnih gusara, ali su mnoge ikone po nalogu vizantijskih careva ukradene ili prenete na druga mesta. Prelepi zvonik podignut je u XVIII veku, dok je mermerni ikonostas iz 1801. godine izradio umetnik Jorgios Kaparias na mestu nekadašnjeg drvenog ikonostasa, koji je sada prenet u crkvu Panagia Mirtidiotisa.
U Monemvasiji se nalazi i kuća u kojoj je 1909. rođen, i gde je živeo veliki grčki pesnik Janis Ritsos (Yiannis Ritsos). Kuća je u fazi renoviranja, i biće pretvorena u spomen-muzej.
